Top 7 Bài văn phân tích tác phẩm “Hai chữ nước nhà” của Trần Tuấn Khải hay nhất

Tác giả : Á Nam Trần Tuấn Khải (1895 – 1983), bút hiệu Á Nam quê ở làng Quang Xán, xã Mĩ Hà, huyện Mĩ Lộc, tỉnh Nam Định. Á Nam Á Nam Trần Tuấn Khải thường mượn những chuyện lịch sử để giãi bày tấm lòng yêu nước, nỗi đau mất nước, qua đó mà thức tỉnh tinh thần của đồng bào.

Bài thơ nổi bật và để lại nhiều ấn tượng nhất của tác giả có lẽ là ” Hai chữ nước nhà”. Bởi lẽ sáng tác đó đã nói hộ tấm lòng và trái tim yêu nước của người dân Việt Nam lúc bấy giờ.

Hai chữ nước nhà là bài thơ mở đầu cho tập Bút quan hoài I (xuất bản năm 1924). Bài thơ lấy đề tài lịch sử thời quân Minh xâm lược nước ta. Nhà thơ đã mượn lời của người cha là Nguyễn Phi Khanh dặn dò con là Nguyễn Trãi để gửi gắm nỗi lòng của mình. Đoạn trích gồm 36 câu thơ thể song thất lục bát. 

Đây là đoạn trích trong tập “Bút Quan hoài” sáng tác vào năm 1926. Để phân tích cụ thể tác phẩm chúng ta có thể chia bài thơ thành ba phần. Phần đầu: Có 8 câu là cảnh chia li ở nơi biên giới, giữa hai cha con Nguyễn Phi Khanh – Nguyễn Trãi diễn ra rất ảm đạm, thê lương. 

Phần thứ hai: gồm 20 câu tiếp theo là lời người cha kể về dòng giống Lạc Hồng, về lịch sử trường tồn mấy ngàn năm của dân tộc và những mất mát đau thương đất nước đang phải gánh chịu. Phần thứ ba:gồm 8 câu, tác giả đã để cho người cha dặn dò người con, là nói lên niềm tin tha thiết về đất nước.

Mở đầu bài thơ gợi nên khung cảnh nơi chia ly không thể trở về của người cha, tạo không khí bao trùm cả bài thơ:

Chốn Ải Bắc mây sầu ảm đạm

Cõi trời Nam gió thảm đìu hiu

Bốn bề hổ thét chim kêu

Ðoái nom phong cảnh như khêu bất bình

Hạt máu nóng thấm quanh hồn nước

Chút thân tàn lần bước dậm khơi

Trông con tầm tã châu rơi

Con ơi con nhớ lấy lời cha khuyên:

Mở đầu, tác giả đã gợi lên cảnh đất nước đau thương dưới giai cấp của giặc ngoại xâm. Những hình ảnh nhân hóa rất điêu luyện : “mây sâu ảm đạm”, “gió thảm đìu hiu” “hổ thét chim kêu”… Cảnh vật núi sông như mang nỗi đau con người. Cả một không gian rộng lớn từ “chôn ải Bắc” đến “chốn ải Nam” và “khắp bốn bể” đều chung một niềm đau với con người nơi đây. Từng câu thơ như thấm đầy nước mắt, giọng thơ thiết tha não nùng: “Hạt máu nóng thấm quanh hồn nước/ Chút thân tàn lần bước dậm khơi / Trông con tầm tã châu rơi”. 

Hình ảnh người cha già với chút thân tàn đang lê bước tới chốn lưu đày khiến người con rất đỗi đau lòng. Hoàn cảnh của cha con Nguyễn Trãi thật éo le, con muốn đi theo để phụng dưỡng cha, nhưng cha dằn lòng khuyên con trở lại để mưu tính việc trả thù nhà, đền nợ nước.

Phần thứ hai là lời dặn từ tâm can của Nguyễn Phi Khanh giành cho Nguyễn Trãi . Nhớ “hai chữ nước nhà” là nhớ về dòng giống Hồng Lạc, là nhớ về lịch sử trường tồn “mấy ngàn năm” của dân tộc, là nhớ giang sơn “giời Nam riêng một cõi này”, là nhớ đến bao “anh hùng hiệp nữ” .., là để nâng cao lòng tự tôn, tự hào dân tộc. Phải thật khâm phục tác giả đã hóa thân mượn lời bày tỏ nỗi lòng thật tài tình. Nhưng sau đó là những câu thơ bày tỏ bức tranh thê thảm của non sông đất nước, giọng thơ trở nên căm phẫn hơn hết:

Than vận nước gặp khi biến đổi

Ðể quân Minh thừa hội xâm lăng

Bốn phương khói lửa bừng bừng

Xiết bao thảm hoạ xương rừng máu sông!

Nơi đô thị thành tung quách vỡ

Chốn dân gian bỏ vợ lìa con

Làm cho xiêu tán hao mòn

Lạ gì khác giống dễ còn thương đâu!

Thảm vong quốc kể sao cho xiết

Trông cơ đồ nhường xé tâm can

Ngậm ngùi khóc đất giời than

Thương tâm nòi giống lầm than nỗi này!

Khói Nùng lĩnh như xây khối uất

Sóng Long giang nhường vật cơn sầu

Con ơi! càng nói càng đau…

Lấy ai tế độ đàn sau đó mà?

Tác giả sử dụng tự sự và miêu tả xen lẫn những lời cảm thán để làm nổi bật nỗi đau mất nước nhà tan, tất cả đang chìm ngập trong thảm họa “xương rừng máu sông”, lòng dân căm phẫn. Những từ ngữ hình ảnh “khói lửa bừng bừng”, “xương rừng máu sông”, “thành tung quách vỡ”, “đất khóc giời than”, “xây khối nát”, “vật cơn sầu”… tuy mang tính ước lệ, nhưng trong văn cảnh vẫn có sức truyền cảm mạnh mẽ vì đã gợi lên bao nỗi nhục mất nước, lòng căm thù đối với quân xâm lược. 

Ngoài ra tác giả đã sử dụng những động từ, tính từ có sức gợi cảm cao như: “kể sao xiết kể”, “xé tâm can”, “thương tâm”, lầm than” và những hình ảnh gây xúc động “Ngậm ngùi đất khóc giời than” đã phản ánh mức độ bi thảm của thực trạng mất nước lúc bấy giờ. Tám câu cuối cùng là lời kêu gọi, dặn dò của người cha trước lúc từ biệt:

Cha xót phận tuổi già sức yếu,

Lỡ sa cơ đành chịu bó tay,

Thân lươn bao quản vũng lầy,

Giang sơn gánh vác sau này cậy con.

Con nên nhớ tổ tông khi trước,

Đã từng phen vì nước gian lao.

Bắc Nam bờ cõi phân mao,

Ngọn cờ độc lập máu đào còn đây…

Thay lời cho người cha, Á Nam Trần Tuấn Khải đã viết nên những lời gan ruột, tâm huyết trao lại cho Nguyễn Trãi. Người cha muốn thắp lên trong người con tin yêu của mình ngọn lửa căm thù xâm lăng, ngọn lửa ý chí quyết tâm khôi phục cơ đồ nước nhà. Gánh nặng sơn hà, xã tắc xin uỷ thác cho thế hệ sau này với tất cả niềm tin tưởng và hi vọng .

Mượn xưa để nói nay, mượn người để nói ta vốn là thủ pháp có từ lâu đời trong truyền thống văn học. Á Nam Trần Tuấn Khải đã thành công khi tạo cảm xúc sâu sắc trước tâm sự yêu nước mãnh liệt của người cha, cũng là tâm sự yêu nước mãnh liệt của nhà thơ để tác phẩm của ông mãi đi vào lòng người đọc sau này.

Lấy cảm hứng từ việc ông nghĩ tớ lời ông Nguyễn Phi Khanh dặn ông Nguyên Trãi khi ông bị quân Minh bắt giải sang Tàu, Á Nam Trần Tuấn Khải đã sáng tác bài thơ “Hai chữ nước nhà”. Bài thơ đã mượn câu chuyện lịch sử có sức gợi cảm để bộc lộ cảm xúc, khích lệ lòng yêu nước, ý chí cứu nước của đồng bào.

Chốn Ải Bắc mây sầu ảm đạm 

Cõi trời Nam gió thảm đìu hiu 

Bốn bề hổ thét chim kêu 

Ðoái nom phong cảnh như khêu bất bình

Thiên nhiên được miêu tả thật u sầu, ảm đạm ở một nơi là chốn ải Bắc, một nơi là cõi trời Nam. Đó là một khung cảnh thiên nhiên hết sức hoang vu, vắng vẻ thậm chí ẩn tàng cả hiểm nguy và là phông nền cho cuộc chia li của hai cha con Nguyễn Phi Khanh:

Hạt máu nóng thấm quanh hồn nước 

Chút thân tàn lần bước dặm khơi 

Trông con tầm tã châu rơi 

Con ơi con nhớ lấy lời cha khuyên:

“Hạt máu nóng thấm quanh hồn nước” có lẽ là ẩn dụ cho tình yêu nước hay là tình cha con trong cảm xúc về tình yêu nước trong lời người cha khuyên con:

Giống Hồng Lạc hoàng thiên đã định 

Mấy ngàn năm suy thịnh đổi thay 

Trời Nam riêng một cõi này 

Anh hùng, hiệp nữ xưa nay kém gì!

Với giọng hào sảng xen lẫn xót xa, trong lời mà ông khuyên con trai là nỗi căm thù với quân giặc đã biến tổ quốc, quê hương thành biển lửa:

Than vận nước gặp khi biến đổi 

Ðể quân Minh thừa hội xâm lăng 

Bốn phương khói lửa bừng bừng 

Xiết bao thảm họa xương rừng máu sông!

Nơi đô thị thành tung quách vỡ 

Chốn dân gian bỏ vợ lìa con 

Làm cho xiêu tán hao mòn 

Lạ gì khác giống dễ còn thương đâu!

Hình ảnh hiện lên rõ ràng về tội cường bạo chất chồng của quân giặc, quân Minh tới gây cho nhân dân biết bao thương đau, làm cho một chốn giang san tan tác tiêu điều khiến cho những bậc trung thần nghĩa sĩ phải đau lòng mà thốt lên:

Thảm vong quốc kể sao cho xiết 

Trông cơ đồ nhường xé tâm can 

Ngậm ngùi khóc đất giời than 

Thương tâm nòi giống lầm than nỗi này!

Khói Nùng lĩnh như xây khối uất 

Sóng Long giang nhường vật cơn sầu 

Con ơi! càng nói càng đau…

Lấy ai tế độ đàn sau đó mà?

Trong nỗi thương giống nòi vô hạn, Nguyễn Phi Khanh để lại cho con một mối lo lắng đó là “Lấy ai tế độ đàn sau”, câu hỏi tu từ thiết tha nặng trĩu niềm đau đớn trích từ máu xương của người cha, ông lo cho thế hệ sau, còn đâu giống nòi, còn đâu xã tắc? Ông trải hết tấm lòng này với con đó là vì ông biết mình lần đi này một đi không trở lại, giờ phút chia tay cuối cùng ở chốn biên ải này, ông muốn gửi gắm sự nghiệp, lí tưởng cả đời cho con, muốn con hoàn thành chí lớn của mình:

Cha xót phận tuổi già sức yếu 

Lỡ sa cơ đành chịu bó tay 

Thân lươn bao quản vũng lầy 

Giang sơn gánh vác sau này cậy con

Ông nhắc cho con nhớ về tổ tiên, về truyền thống dân tộc, về những chiến công của những anh hùng trong lịch sử để khuyên con hãy vì dân, vì nước mà hiểu bản thân cần làm gì:

Con nên nhớ tổ tông khi trước 

Ðã từng phen vì nước gian lao 

Bắc Nam bờ cõi phân mao 

Ngọn cờ độc lập máu đào còn dây 

Kìa Trưng nữ ra tay buồm lái 

Phận liễu bồ xoay với cuồng phong 

Giết giặc nước, trả thù chồng 

Nghìn thu tiếng nữ anh hùng còn ghi 

Kìa Hưng Đạo gặp khi quốc biến 

Vì giống nòi quyết chiến bao phen 

Sông Bạch Đằng phá quân Nguyên 

Gươm reo chính khí nước rền dư uy 

Coi lịch sử gươm kia còn tỏ 

Mở dư đồ đất nọ chưa tan 

Giang san này vẫn giang san 

Mà nay sẻ nghé tan đàn vì ai?

Con nay cũng một người trong nước 

Phải nhắc câu Gia, Quốc đôi đường 

Làm trai hồ thỉ bốn phương 

Sao cho khỏi thẹn với gương Lạc Hồng 

Thời thế có anh hùng là thế 

Chữ vinh hoa xá kể làm chi!

Mấy trang hào kiệt xưa kia 

Hy sinh thân thế cũng vì nước non 

Con đương độ đầu xanh tuổi trẻ 

Bước cạnh tranh há dễ nhường ai?

Phải nên thương lấy giống nòi 

Đừng tham phú quí mà nguôi tấc lòng 

Kiếp luồn cúi, đỉnh chung cũng nhục;

Thân tự do chiên chúc mà vinh 

Con ơi nhớ đức sinh thành 

Sao cho khỏi để ô danh với đời 

Chớ lần lữa theo loài nô lệ 

Bán tổ tiên kiếm kế sinh nhai 

Đem thân đầy đoạ tôi đòi 

Nhục nhằn bêu riếu muôn đời hay chi? 

Sống như thế, sống đê, sống mạt 

Sống làm chi thêm chật non sông!

Thà rằng chết quách cho xong 

Cái thân cẩu trệ ai mong có mình! 

Huống con cũng học hành khôn biết 

Làm giống người phải xét nông sâu 

Tuồng chi gục mặt cúi đầu 

Cam tâm làm kiếp ngựa trâu cho đành!

Nỗi tâm sự đinh ninh dường ấy 

Cha khuyên con có bấy nhiêu lời 

Con ơi! con phải là người 

Thì con theo lấy những lời cha khuyên

Nguyễn Phi Khanh giống như muốn dặn con những lời gan ruột cuối cùng, ông dặn con yêu nước thương nòi, sống có nhân có đức, không tham vinh hoa phú quý, đặc biệt phải biết căm phẫn cái thân nô lệ mà làm sao cho không hổ thẹn với đời. Dặn con xong những lời ấy, cũng là lúc ông phải đi, xa quê hương tổ quốc mãi mãi:

Cha nay đã muôn nghìn bi thảm 

Nói bao nhiêu tâm khảm càng đau!

Chân mây mặt cỏ rầu rầu 

Càng trông cố quốc mạch sầu càng thương!

Chốn biên ải đã hoang vu, nỗi sầu muộn của hai cha con lại càng làm cho nó trở nên buồn thảm hơn bao giờ hết và chân bước đi, đầu vẫn muốn ngoảnh lại mói với con những lời sau cuối, muốn con khắc sâu những lời dặn dò ấy của mình để nuôi chí đánh đuổi xâm lăng, lấy lại tự do độc lập cho giang sơn:

Lời cha dặn khắc xương để dạ 

Mấy gian lao con chớ sai nguyền 

Tuốt gươm thề với vương thiên 

Phải đem tâm huyết mà đền cao sâu 

Gan tráng sĩ vững sau như trước 

Chí nam nhi lấy nước làm nhà 

Tấm thân xẻ với san hà 

Tượng đồng bia đá hoạ là cam công 

Nữa mai mốt giết xong thù nghịch 

Mũi long tuyền lau sạch màu tanh 

Làm cho đất rộng trời kinh 

Bấy giờ quốc hiển gia vinh có ngày!

Nghĩa vụ đó con hay chăng tá?

Tính toán sao vẹn cả đôi đường 

Cha dù đất lạ gởi xương 

Trông về cố quốc khỏi thương hồn già 

Con ơi! Hai chữ nước nhà!

Đó chính là “nghĩa vụ” của một con người ở đời, nghĩ vụ với “hai chữ nước nhà”. Câu thơ cuối như nghĩa lời vang vọng cuối cùng của một tấm lòng yêu nước thiết tha nồng đượm mà sao nghe xót xa, đau nhói, gây ấn tượng mãi cho trái tim bạn đọc. Đọc “Hai chữ nước nhà” có cảm nhận như trong lòng ta trào dâng một tình yêu nước đang ngủ yên trong sâu thẳm trái tim.

Với những áng thơ của thế kỷ XX lấy hướng sáng tác chủ đạo về lịch sử đáng tự hào dân tộc, tình yêu nước và tìm kiếm những hơi hướng mới mẻ để phát triển đất nước. Các nhà thơ đem lòng nhiệt huyết của mình gửi gắm vào mỗi tác phẩm, Hai Chữ Nước Nhà là 1 trong những tác phẩm hay,tác giả Trần Tuấn Khải đã hóa thân đắm chìm với nhân vật, khai thác thể thơ hay cùng dòng tâm sự chân thực để nói lên cuộc sống của thế hệ chí sĩ yêu nước, truyền tiếp tâm huyết của mình đến những thế hệ trẻ của một dân tộc anh hùng.

Cả bài thơ chính là đoạn trích dài 36 câu được, là bài thơ nổi tiếng được viết trong tập Bút quan hoài I, sáng tác năm 1924, từng suy nghĩ rành mạch của tác giả dường như gửi gắm trọn vẹn, hoàn hảo hơn nhờ thể thơ song thất lục bát rất điêu luyện và mang được nhiều cảm xúc đến độc giả. 

Nội dung của bài thơ vô cùng quen thuộc nhưng lại đầy ấn tượng khi đề tài yêu nước ấy lại được thể hiện qua những lời tâm sự rất chân thực, mong mỏi của người cha- nhà chí sĩ, nhà anh hùng, vị quan tài giỏi lại sắp phải ly biệt tổ quốc vì bọn giặc Minh đương thời quá hiểm độc với nước ta với người con trai đầy hiếu thảo, có ý chí, giúp con hình dung được hoàn cảnh đất nước với quy luật thịnh suy của các triều đại. 

Những tội cường bạo mà bọn giặc gây ra đau khổ lên người dân nhẫn nhục, đắng cay, vô tội và cố gắng gạt tình riêng mà mơ tưởng về một tương lai đầy trách nhiệm với tổ quốc nối tiếp sự nghiệp của người cha với tổ quốc, đánh đuổi giặc, giải phóng đất nước, giúp đất nước đi lên.

Cả bài thơ có thể chia làm 3 phần rõ rệt. Phần 1(8 câu đầu) với nội dung: Tâm trạng của người cha trong khi sắp phải rời xa đất nước. Phần 2( 20 câu tiếp theo) là thể hiện rõ được cảnh ngộ của người cha trong cảnh nước mất nhà tan. Bên cạnh đó phần thứ 3 (còn lại) đưa đến lời dặn làm người và trao con lời tâm nguyện cứu nước. Nội dung của bài thơ có thể thấy đã ngay từ đầu ấn tượng với ta rõ nét qua Nhan đề của bài thơ “Hai chữ nước nhà”. 

Nước có nghĩa chỉ chung dân tộc, nhà chỉ những nơi nhỏ rất thân thiết. Trong hoàn cảnh lịch sử hay thời kì hiện đại thì hai từ này vẫn được dùng chung vói nhau để tăng thêm ý nghĩa quan trọng và gần gũi với mỗi con người, nhưng ở thời kì lịch sử của nhân vật- thời kỳ lầm than, phong kiến thống trị, lũ giặc bán nước cướp nước ngang nhiên lộng hành, thì có lẽ hai từ này đi kèm dường như không tách rời được và sâu sắc đến mức được rất nhiều nhà yêu nước đã sớm nhận ra, làm ta hình dung được câu nói “ Nước mất nhà tan”. 

Tình yêu gia đình phải được nâng lên thành tình yêu nước, thù nhà được giải quyết chỉ khi nợ nước được giải quyết. Bởi vậy Nhà yêu nước Nguyễn Phi Khanh đã giúp con hiểu được tình cảm cá nhân, tình hiếu thảo với cha mẹ, nên được quện trong tình yêu nước lớn lao mới có ý nghĩa.

Chẳng thể ngừng suy nghĩ, liên tưởng khung cảnh xúc động về cuộc chia ly không hẹn gặp lại giữa người cha, người con biến nơi vùng biên giới trở nên là một nơi ảm đạm, buồn đau nó là nơi ra đi của hàng vạn chiến sĩ yêu nước,chỉ kịp nói lời vĩnh biệt tổ quốc trong lặng lẽ, với nỗi đau nhà chí sĩ phải dồn nén đáy lòng gợi mở ra được sự gửi gắm những niềm tin quý báu cho con những phút giây gặp gỡ cuối cùng ngắn ngủi thể hiện rõ trong từng chữ vần thơ ngắn nhưng lại rất giàu hình ảnh, cảm xúc lắng đọng ở phần đầu

Chốn ải Bắc mây sầu ảm đạm,

Cõi giời Nam gió thảm đìu hiu.

Bốn bề hổ thét chim kêu,

Đoái nom phong cảnh như khêu bất bình.

Và ở ta thấy được qua lời thơ không chỉ là lời trò chuyện chân thành của giữa 2 người đàn ông trưởng thành rất thân thiết 1-1 thuần mà trong đó là cả những lời dường như là lời trăng trối thiêng liêng nặng ân tình mang nhiều ý nghĩa lớn lao, cuộc chia li diễn ra trong buồn bã đầy căm tức quân giặc nhưng bất lực trong lời than như tiếng khóc ai oán khiến người con phải khắc cốt ghi tâm.

Trước hoàn cảnh Con trai duy nhất luôn mong muốn được đi theo để báo hiếu lại tình phụ tử, nhưng Người cha mẫu mực, đầy khí chất đã gạt đi tình riêng, mang theo nợ nước thù nhà thiêng liêng sâu đậm nhưng còn dang dở đặt lên vai người con như một khẩn nguyện cuối cùng.

Hạt máu nóng thấm quanh hồn nước 

Chút thân tàn lần bước dậm khơi 

Trông con tầm tã châu rơi 

Con ơi con nhớ lấy lời cha khuyên:

Phần một đã giúp mở ra những nội dung cụ thể sâu sắc của phần 2 là tình cảm của người cha với đất nước, từ hoàn cảnh thực tế nước nhà vẫn lầm than nô lệ,tội cường bạo tày trời của giặc đã tiếp nối những dòng nhấn mạnh ở đó là xuất thân của dân tộc, khí phách quật cường thời nào cũng có và quan trọng là lời dặn dò về lòng tự hào dân tộc đã khởi tác dụng.

Giống Hồng Lạc hoàng thiên đã định 

Mấy ngàn năm suy thịnh đổi thay 

Trời Nam riêng một cõi này 

Anh hùng, hiệp nữ xưa nay kém gì!

Một lời nhắc đầy tự hào về lịch sử quê hương “giống hồng lạc” đã trở thành chủ của đất nước riêng, được “Trời định đoạt sẵn”. Ông hào hứng phân tích cho con qua các thời kì triều đại có quy luật “ Thịnh suy” là giai đoạn tất yếu lúc lên hưng thịnh r cũng đến lúc phải đối diện với sự suy tàn, thay thế nhưng trong mỗi thời, đều có những anh hùng vĩ đại làm nên những chiến công hiển hách đáng tự hào cho dân tộc, nơi ấy những người đàn bà vốn chỉ được ví “chân yếu tay mềm” giờ cũng đã trở thành những “nữ hiệp cứu nước”. 

Tiếp đó những lời than thở đầy hận thù nhưng có chút bế tắc khi nói đến tội cường bạo của quân Minh xâm lược chúng dễ nhằm vào sơ hở và luôn có mưu đồ hòng cướp nước ta, gây bao đau khổ mất mát cho người dân vô tội.

Than vận nước gặp khi biến đổi 

Ðể quân Minh thừa hội xâm lăng 

Bốn phương khói lửa bừng bừng 

Xiết bao thảm họa xương rừng máu sông! …

Tác giả có lẽ sử dụng hết được ý nghĩa của thể thơ mình chọn để gửi gắm tâm sự, thành công lớn trong việc sử dụng lối nghệ thuật riêng của thể thơ những vần trắc (yên vận) xô xát giữa câu, réo rắt, da diết, rất hợp để diễn đạt nỗi uất ức, nỗi căm giận, lời mắng nhiếc, tiếng thở than, sự nghĩ ngợi, nỗi u sầu.

“Càng nói thì lại càng đau”, suy xét về thời thế triều đại sau, bật tiếng khóc nghẹn ngào cho hoàn cảnh của chính mình “lực bất tòng tâm”, người cha ấy vốn rất mẫu mực suy tính và đầy chí khí anh hùng luôn biết lấy giang sơn làm trọng gạt nước mắt cố khuyên con những điều tâm huyết nhất biết lấy giang sơn làm trọng vì vậy mà Nguyễn Trãi là người có học, sống tình cảm đã dặn lòng, ghi tạc trong lòng để rồi tiếp nối thế hệ, được ghi danh trong bảng vàng những người tài, có công lao to lớn cho dân tộc.

Cha xót phận tuổi già sức yếu 

Lỡ sa cơ đành chịu bó tay 

Thân lươn bao quản vũng lầy 

Giang sơn gánh vác sau này cậy con

Tác giả bài thơ như đắm hồn mình vào cảm xúc của nhân vật để cùng tự hào với người đời về những chiến tích lịch sử rạng ngời không thể quên được của đất nước ngàn đời.

Con nên nhớ tổ tông khi trước 

Ðã từng phen vì nước gian lao 

Bắc Nam bờ cõi phân mao 

Ngọn cờ độc lập máu đào còn đây ….

Những câu thơ đậm tình yêu nước từ thể thơ cổ điển ước lệ công thức nhưng đã biến thành những hình ảnh truyền tải thêm sắc nét, chân thực khắc họa sâu đậm vấn đề tầm vóc thời đại. Với những hình ảnh mạnh mẽ, tự cường cao của dân tộc, ngọn cờ nước Đại Cồ Việt ấy như luôn bay phấp phới trong trái tim đầy tự hào của mỗi người con khi nhắc về tổ quốc thiêng liêng. 

Đây cũng là sự khuyến khích đến người con để hoàn thành trách nhiệm to lớn nhưng không hề trở thành gánh nặng áp lực vì nơi ấy có tình yêu đất nước, sẵn sàng noi gương như nhiều vị anh hùng để củng cố cho nền độc lập, sự phát triển của đất nước.

Bước sang khổ 3 đậm ý nghĩa qua những dòng thơ còn lại lời ông dặn con chính là luôn phải là chính mình- một con người có học thức, sống hiên ngang với “Chí làm trai” vẫn còn thật đúng đắn và là mẫu mực tiêu chuẩn lưu lại cho người đời sau. Và đặc biệt xoáy sâu vào sự kích thích lòng yêu nước nơi người con, phải nuôi một mối thù truyền kiếp của dân tộc,luôn trong thế chủ động tìm cơ hội để đánh đuổi giặc cướp nước, chớ dại dột để mất nước dễ dàng, mù quáng.

Hơn hết thảy vẫn là niềm tin vào thế hệ trẻ và tương lai của đất nước mãnh mẽ có thể làm nên những điều to lớn cho sự vững bền của dân tộc, làm dù có ít những vẫn suy xét hành động quyết liệt để cho thế hệ cha ông dù có nằm xuống vẫn cảm thấy không nuối tiếc.

Hai chữ nước nhà là 1 trong những bài thơ hay nhất của tác giả,sự mượn lời thông minh trước dòng suy nghĩ đúc kết thống thiết, đau đáu của nhà yêu nước Nguyễn Phi Khanh trong dòng xúc cảm khi đứng trước hoàn cảnh li biệt với Tổ Quốc, thực trạng mất nước hiện thời, để gieo vào đó lòng yêu nước bất diệt, tạo nên sức sống vĩnh cửu cho đất nước là trách nhiệm của các thế hệ trẻ.

Có thể nói đây là một Bài thơ tuyên truyền yêu nước, không khác gì những bài thơ về cách mạng trong phong trào thơ Mới hiện nay.

Hai chữ nước nhà là bài thơ mở đầu tập Bút quan hoài I của Trần Tuấn Khải, được sáng tác vào năm 1926. Bài thơ lấy đề tài lịch sử thời kì nước ta bị quân Minh xâm lược (thế kỉ XV). Cha con Nguyễn Trãi đã bị thất thế trong cuộc xâm lược này của quân giặc. Nguyễn Phi Khanh bị giặc bắt giải về Trung Quốc, Nguyễn Trãi định theo cha nhưng tới biên giới phía Bắc, Nguyễn Phi Khanh khuyên Nguyễn Trãi nên quay trở về để tính chuyện trả thù cho cha, cho dân tộc. 

Tác giả bài thơ đã mượn lời người cha căn dặn con để viết nên tác phẩm mang tinh thần yêu nước sâu sắc và ý nguyện độc lập dân tộc. Đoạn trích “Hai chữ nước nhà” gồm 36 câu thơ được Trấn Tuấn Khải sáng tác vào năm 1926, in trong tập Bút quan hoài I. Những đề tài lịch sử, những gương anh hùng dân tộc đã được Trần Tuấn Khải ghi lại nhằm khích lệ tinh thần yêu nước, nói lên nỗi nhục của những người mất nước, qua đó thể hiện khác vọng độc lập, tự do của tác giả.

Trong lời đề từ của bài thơ, tác giả nói rõ cảm hứng của mình là Nghĩ lời ông Phi Khanh dặn ông Nguyễn Trãi khi ông bị quân Minh bắt giải sang Tàu. Từ chi tiết này, ta có thể thấy Hai chữ nước nhà là bài thơ mượn đề tài lịch sử để thể hiện tinh thần yêu nước của tác giả.

Phần đầu của bài thơ, tác giả gợi lên cảnh đau thương của đất nước khi bị quân Minh xâm lược. Những hình ảnh nhân hóa rất gợi cảm như mây sầu ảm đạm, gió thảm đìu hiu, hổ thét chim kêu đã cho thấy sự đau thương của đất nước dưới ách đô hộ của nhà Minh. Sông núi cũng mang một nỗi đau như con người. Cả một không gian rộng lớn từ chốn ải Bắc đến cõi giời Nam và khắp bốn bể đều thấm máu và nước mắt của bao con người Việt Nam:

Chốn ải Bắc mây sầu ảm đạm,

Cõi giời Nam gió thảm đìu hiu,…

Chút thân tàn lần bước dặm khơi,

Trông con tầm tã châu rơi

Trước cảnh đất nước bị đô hộ người cha trên đường đi đày vẫn còn ngỗn ngang nỗi niềm. Các chữ trong đoạn thơ đã thể hiện niềm uất hận của người anh hùng thất thế, một bi kịch mà người cha đang gặp. Câu thơ thấm đầy nỗi niềm, giọng thơ vừa thiết tha vừa nào nùng: Con ơi, con nhớ lấy lời cha khuyên. Trước khi ra đi, người cha chỉ kịp nhắn gửi đến con những nỗi niềm của mình giao phó trách nhiệm trọng đại lại cho con:

Giống Hồng Lạc hoàng tiên đã định,

Mấy ngàn năm suy thịnh đổi thay 

Giời Nam riêng một cõi này,

Anh hùng hiệp nữ xưa nay kém gì!

Câu Anh hùng hiệp nữ xưa nay kém gì! như muốn nhắc người con khắc ghi lòng tự tôn dân tộc, nối tiếp truyền thống của những người đi trước quên mình vì độc lập của dân tộc. Những câu thơ sau trở nên đầy hận khí khi người cha nói về những tội cường bạo tày trời của quân giặc:

Bốn phương khói lửa bừng bừng,

Xiết bao thảm họa xương rừng máu sông!

Những hình ảnh như khói lửa bừng bừng, xương rừng máu sông, thành tung quách vỡ, đất khóc giời than… tuy mang tính ước lệ nhưng vẫn có sức truyền cảm mạnh mẽ vì đã gợi lên bao nỗi nhục mất nước, lòng căm thù đối với quân giặc. Người cha trước khi đi nhìn cảnh đất nước mà đau đớn lòng. Càng lo cho vận mệnh của đất nước thì nỗi đau ấy càng thêm chất chứa. Câu cảm thán kết hợp với câu hỏi tu từ cất lên vô cùng thống thiết:

Con ơi! càng nói càng đau,

Lấy ai tế độ đàn sau đó mà?

Lời thơ như chứa đầy lệ, có lời than, có tiếng nức nở. Ở đây không còn là lời cha dặn con 1-1 thuần mà là lời của cả một dân tộc. Những câu cuối cùng trong bài thơ vừa nói lên bi kịch của người cha: tuổi già sức yếu, sa cơ đành chịu bó tay, vừa đặt niềm tin vào người con trong việc trả thù nhà, gánh nợ nước: Giang sơn gánh vác sau này cậy con. Những lời tha thiết dặn con lần cuối như vì nước, nhớ tổ tông mệnh lệnh cho người con trong hoàn cảnh đau buồn của đất nước.

Con nên nhớ tổ tông khi trước 

Đã từng phen vì nước gian lao,

Bắc Nam bờ cõi phân mao 

Ngọn cờ độc lập máu đào còn đây…

Hai chữ nước nhà là bài thơ hay và cảm động. Bài thơ thể hiện 1 cách cô đọng nỗi đau mất nước, đồng thời khích lệ tinh thần yêu nước của nhân dân ta, nêu cao khát vọng độc lập tự do của cả dân tộc. Hai chữ nước nhà không còn là lời giữa hai cha con với nhau mà là lời của Tổ quốc, của dân tộc Việt Nam trong sự nghiệp lật đổ giai cấp của thực dân Pháp.

Trên văn đàn hợp pháp ba mươi năm đầu thế kỉ XX, Á Nam Trần Tuấn Khải là một tên tuổi để lại nhiều dấu ấn sâu đậm. Thơ Trần Tuấn Khải đã rung vào dấy đàn yếu nước thương nòi của mọi lòng người (Xuân Diệu).

Là một hồn thơ yêu nước lưu hành công khai, hợp pháp, nên nội dung yêu nước trong thơ ông thường được biểu hiện 1 cách riêng biệt để có thể lọt qua vòng kiểm duyệt khắt khe của chính quyền thực dân lúc bấy giờ. Mượn đề tài lịch sử để kí thác tâm sự yêu nước là 1 cách thức biểu hiện hữu hiệu và là 

một thành công lớn của Trần Tuấn Khải. Trong đó có thể xem: Hai chữ nước nhà là một bài thơ tiêu biểu cho hồn thơ ấy.
Hai chữ nước nhà là bài thơ mở đầu cho tập Bút quan hoài I (xuất bản năm 1924). Bài thơ lấy đề tài lịch sử thời quân Minh xâm lược nước ta. Nhà thơ đã mượn lời của người cha là Nguyễn Phi Khanh dặn dò con là Nguyễn Trãi để gửi gắm nỗi lòng của mình. Bài thơ mở đầu bằng 1 cuộc chia li đầy máu và nước mắt:

Chốn ải Bắc mây sầu ảm đạm,
Cõi giời Nam gió thảm đìu hiu,
Bốn bề hổ thét chim kêu,
Đoái nom phong cảnh như khêu bất bình.
Hạt máu nóng thấm quanh hồn nước.
Chút thân tàn lần bước dặm khơi,
Trông con tầm tã châu rơi,
Con ơi, con nhớ lấy lời cha khuyên.

Nhà thơ đã chọn một bối cảnh không gian thật đặc biệt để làm nền cho cuộc chia li của hai cha con. Đó là chốn Ải Bắc heo hút, ảm đạm. Ải Bắc là một địa danh có sức gợi cảm lớn, và đối với cuộc ra đi không ngày trở lại của ông Nguyễn Phi Khanh thì đây là điểm cuối cùng để rồi chia biệt vĩnh viễn đối với Tổ quốc, với quê hương:

Chốn ải Bắc mây sầu ảm đạm,
Cõi giời Nam gió thảm đìu hiu,
Bốn bề hổ thét chim kêu,
Đoái nom phong cảnh như khêu bất bình

Và cảnh vật tang tóc, thê lương càng tô đậm thêm nỗi buồn đau trong lòng người hóa thành máu và lệ chia li:

Hạt máu nóng thấm quanh hồn nước,
Chút thân tàn lần bước dặm khơi.
Trông con tầm tã châu rơi,
Con ơi, con nhớ lấy lời cha khuyên.

Nước đã mất, nhà đã tan, hai cha con trở thành một kẻ vong quốc. Hơn nữa, tình cảnh của ông Nguyễn Phi Khanh là tình cảnh của một tù binh đang phải chịu cảnh lưu đày biệt xứ. Hình ảnh người cha già với chút thân tàn đang lê bước tới chốn lưu đày khiến người con rất đỗi đau lòng. Nguyễn Trãi những muốn đi theo để phụng dưỡng cha già cho tròn đạo hiếu.

Nhưng thù nhà, nợ nước chất chồng, làm sao ông Nguyễn Phi Khanh có thể để con báo hiếu. Đối với người cha, nỗi đau mất nước đè nặng tâm hồn ông như: hạt máu nóng thấm quanh hồn nước, khiến ông không thể nghĩ đến tình riêng. Người cha ngậm ngùi gạt nước mắt chia li, dằn lòng khuyên con quay trở lại tìm cách diệt thù báo quốc. Cảnh nước mất nhà tan, cha con li biệt thật đau đớn, xót xa. Bao trùm lên nỗi đau thương ấy là tình nhà nghĩa nước thiết tha, sâu đậm khiến người đọc không thể không bồi hồi, xúc động.

Trong hoàn cảnh cha con chia lìa, lời khuyên của người cha trở thành lời trăn trối thiêng liêng và xúc động. Trong lời trăn trối đầy máu và nước mắt của người cha, hiện tình đất nước hiện ra đầy đau thương tang tóc:

Bốn phương khói lửa bừng bừng,
Xiết bao thảm họa xương rừng máu sông!
Nơi đô thị thành tung quách vỡ,
Chốn nhân gian bỏ vợ lìa con,
Làm cho xiêu tán hao mòn

Thảm cảnh ấy gắn liền với tội cường bạo của giặc thù, của bọn lòng lang, dạ sói: Lạ gì khác giống dễ còn thương đâu. Thảm cảnh của đất nước và tội cường bạo của quân giặc khiến người cha tột cùng đau đớn và căm uất:

Thảm vong quốc kể sao xiết kể,
Trông cơ đồ nhường xé tâm can,
Ngậm ngùi đất khốc giời than,
Thương tâm nòi giống lầm than nỗi này!
Khói Nùng Lĩnh như xây khôi uất,
Sông Hồng Giang nhường vật cơn sầu,
Con ơi! Càng nói càng đau,
Lấy ai tế độ đàn sau đó mà?

Vượt lên trên số phận của cá nhân là số phận của một dân tộc, một quốc gia. Vì thế nỗi đau của ông Nguyễn Phi Khanh đã trở thành nỗi đau lớn lao, cao cả: nỗi đau non nước; một nỗi đau thấu cả đất trời: Ngậm ngùi đất khóc giời than. Gắn bài thơ với hoàn cảnh ra đời của nó là bối cảnh đầu thế kỉ XX, thì những người dân Việt Nam lúc này cũng chỉ là những kẻ vong quốc đang chịu cảnh lầm than cơ cực. Nỗi đau mất nước của người xưa cũng là nỗi đau thương của cả dân tộc ta đầu thế kỉ XX. Lời thơ Trần Tuấn Khải đã tác động đến sâu thẳm trái tim yêu nước thương nòi của người dân đất Việt.

Trở lại với đoạn thơ và tâm sự của ông Nguyễn Phi Khanh, ta nhận thấy hình như trong tiếng nấc xót xa cho tình cảnh đau thương của đất nước, có cả sự ngậm ngùi chua xót của một người cảm thấy mình có lỗi với nước, với dân:

Cha xót phận tuổi già sức yếu 
Lỡ sa cơ đành chịu bó tay

Nên ông càng thêm tha thiết mong mỏi con trai có thể thay mình mà phục thù, báo quốc, rửa được mối hận cho cha già:

Giang sơn gánh vác sau này cậy con.
Có lẽ, đây cũng là lời tâm huyết cuối cùng của người cha!

Càng đọc kĩ đoạn thơ, ta càng xúc động sâu sắc trước tâm sự yêu nước mãnh liệt của người cha, cũng là tâm sự yêu nước mãnh liệt của nhà thơ. Và ta càng hiểu vì sao thơ Trần Tuấn Khải lại nhận được sự đón chào nồng nhiệt của công chúng độc giả, nhất là tầng lớp thanh niên lúc bấy giờ.

Trong rất nhiều những sáng tác văn chương được lưu hành công khai trên văn đàn hợp pháp ba mươi năm đầu thế kỉ XX, bài thơ: Hai chữ nước nhà nhận được sự đón chào nồng nhiệt của công chúng độc giả. Bởi lẽ sáng tác đó đã nói hộ tấm lòng và trái tim yêu nước của người dân Việt Nam lúc bấy giờ.

Là người có trái tim yêu nước sôi nổi, thiết tha, Trần Tuấn Khải xót xa tận đáy lòng trước hiện tình đau thương của đất nước. Để giãi bày tâm sự của mình, ông hoá thân vào các nhân vật lịch sử. Tâm trạng phẫn uất, đau thương của các nhân vật lịch sử trước cảnh nước mất nhà tan cũng chính là tâm trạng của ông. Tình cảm ấy đã trở thành nguồn cảm hứng chân thành và xúc động cho mạch thơ yêu nước của Trần Tuấn Khải tuôn chảy vào lòng người.

Bài thơ Hai chữ nước nhà nằm trong tập Bút quan hoài, xuất bản lần đầu tiên vào năm 1924. Lấy đề tài lịch sử thời quân Minh xâm lược, Trần Tuấn Khải đã chọn một khoảnh khắc lịch sử đặc biệt để câu chuyện thêm phần xúc động. Đó là giờ phút chia li vĩnh biệt của hai nạn nhân vong quốc: cha con ông Nguyễn Phi Khanh. Cảnh tình ấy khiến lời dặn dò của người cha hoá thành lời trăng trối thấm đầy máu và nước mắt.

Tâm trạng phẫn uất đau thương cùng với lời trăng trối thấm máu và lệ được nhà thơ diễn tả bằng một lời thơ lâm li, thống thiết của thể song thất lục bát nên có sức rung động và truyền cảm mạnh mẽ.Cuộc chia li của hai cha con diễn ra ở chốn ải Bắc, nơi tận cùng của đất nước. 

Người cha li biệt gia đình, quê hương xứ sở để lê tấm thân tàn tới chốn lưu đày biệt xứ. Người con quay trở lại quê hương đất nước mình nhưng tình cảnh cũng chua xót không kém cha: cũng chỉ là một nạn nhân vong quốc! Trong tâm trạng u uất của hai cha con, cảnh vật nhuốm một màu thê lương, tang tóc:

Chốn ải Bắc mây sầu ảm đạm,

Cõi giời Nam gió thổi đìu hiu,

Bốn bề hổ thét chim kêu 

Và cảnh vật thê lương tang tóc càng làm tăng thêm nỗi sầu muộn, buồn đau trong lòng người:Đoái nom phong cảnh như khêu bất bình.Bốn câu song thất lục bát với những từ ngữ, hình ảnh cũ mòn, ước lệ mà lại có sức gợi cảm, tạo được không khí đau thương của cả thời xưa và nay!

Trong không khí tang tóc đau thương của đất nước, tình cảnh của hai cha con càng éo le, chua xót: người con những muốn đi theo cha để làm tròn đạo hiếu, người cha phải dằn lòng khuyên con quay trở lại để lo tính việc trả thù nhà, đền nự nước. Tình cha con tuy thật da diết, nhưng nghĩa nước còn sâu đậm hơn nhiều! Tình nhà nghĩa nước giằng xé, khiến cả hai cha con đều tột cùng đau đớn, xót xa:

Hạt máu nóng thấm quanh hồn nước,

Chút thân tàn lần bước dặm khơi,

Trông con tầm tã châu rơi 

Con ơi, con nhớ lấy lời cha khuyên 

Trong bối cảnh không gian và tâm trạng như thế, lời trăng trối của người cha thật thiêng liêng, xúc động và có sức truyền cảm mạnh mẽ, khiến người con phải khắc cốt ghi xương. Để lời trăng trối của mình tăng thêm sức mạnh, người cha chỉ ra cho người con tội cường bạo tày trời của quân giặc và hiện tình bi thảm của đất nước:

Than vận nước gặp khi biến đổi,

Để quân Minh thừa hội xâm lăng,

Bốn phương khối lửa bừng bừng 

Xiết bao thảm họa xương rừng máu sông!

Nơi đô thị thành tung quách vỡ,

Chốn nhân gian bỏ vợ lìa con,

Làm cho xiêu tán hao mòn,

Lạ gì khác giống dễ còn thương đâu!

Lời thơ tràn đầy sự phẫn uất và xót đau da diết, làm xúc động tận tâm can người đọc. Người đọc những năm 20 của thế kỉ XX cũng là những nạn nhân vong quốc, dễ dàng cảm nhận nỗi đau của cha con ông Nguyễn Phi Khanh như chính nỗi đau của mình. Sau khi miêu tả hiện tình đất nước và tội cường bạo của quân giặc, người cha trực tiếp bày tỏ nỗi lòng của mình:

Thảm vong quốc kể sao xiết kể,

Trông cơ đồ nhường xé tâm can,

Ngậm ngùi đất khóc giời than,

Thương tâm nòi giống lầm than nỗi nàyỊ

Khối Nùng Lĩnh như xây khối uất,

Sông Hồng Giang nhường uất cơn sầu,

Con ơi! Càng nói càng đau 

Lấy ai té độ đàn sau đó mà?

Tám câu song thất lục bát cũng là tám câu cảm thán với những từ ngữ, hình ảnh đầy cảm xúc: kể sao kể xiết, xé tâm can, ngậm ngùi, khóc, than, thương tâm… đã có tác dụng diễn tả sâu sắc, mạnh mẽ nỗi đau đớn, xót xa trong tâm trạng người cha.Dường như người cha đã quên đi nỗi đau và số phận của bản thân mình, ông chỉ nghĩ đến nỗi đau thương và số phận của cả đất nước, dân tộc. 

Một tấm lòng như thế, thật xiết bao cảm phục! Từ trong đau thương, nhân vật trữ tình vụt lớn lên. Và lòng nhiệt tình yêu nước của ông còn làm rung động cả ngàn đời sau.Nhiệt tình ấy được kí thác vào lời trao gửi cho con, cho cả thế hệ sau: Con ơi! Con nhớ lấy lời cha khuyên.

Câu chuyện của người cha xưa hay chính nỗi lòng của nhà thơ luôn trăn trở về đất nước? Sự trăn trở ấy đã làm nên một giọng thơ tâm huyết đầy bi phẫn có tác dụng rung vào dây đàn yêu nước thương nòi của mọi lòng người, (Xuân Diệu).

Bài thơ Hai chữ nước nhà là những cảm xúc chân thành, mãnh liệt, vừa gợi tả tâm trạng khắc khoải, đau thương của nhân vật lịch sử, vừa bộc lộ cảm xúc, khích lệ lòng yêu nước, ý chí cứu nước của đồng bào.Mở đầu bài thơ, tác giả thuật dựng lại hoàn cảnh mà hai cha con chia li, đó là ở biên giới hoang vu của tổ quốc:

Chốn Ải Bắc mây sầu ảm đạm 

Cõi trời Nam gió thảm đìu hiu 

Bốn bề hổ thét chim kêu 

Ðoái nom phong cảnh như khêu bất bình

Không thể biết đây là cảnh buồn hay chính là người đang buồn. Nguyễn Phi Khanh bị đưa sang Tàu, đây là chuyến đi mà ông hiểu rằng sẽ là một đi không trở lại, có lẽ đây là lần cuối cùng mà ông có thể đứng trên mảnh đất quê hương mình mà nói chuyện với con trai. Chính vì vậy mà:

Hạt máu nóng thấm quanh hồn nước 

Chút thân tàn lần bước dậm khơi 

Trông con tầm tã châu rơi 

Con ơi con nhớ lấy lời cha khuyên:

“Hạt máu nóng” ở đây phải chăng là giọt nước mắt đau đớn như giọt máu rỉ ra từ lòng của một người cha. Hình ảnh “thân tàn lần bước dặm khơi” cho người đọc ấn tượng về dáng đi tiêu điều, xơ xác đau thương của người cha già đang đứt từng khúc ruột vì quê hương. Người cha ấy trong cơn đau đớn, chỉ còn biết khuyên bảo con những lời sau cuối:

Giống Hồng Lạc hoàng thiên đã định 

Mấy ngàn năm suy thịnh đổi thay 

Trời Nam riêng một cõi này 

Anh hùng, hiệp nữ xưa nay kém gì!

Người cha ấy trong lòng còn ôm bao nhiêu là nỗi canh cánh không thể nào dứt ra được, trong lòng ông còn đang đớn đau muôn phần bởi:

Than vận nước gặp khi biến đổi 

Ðể quân Minh thừa hội xâm lăng 

Bốn phương khói lửa bừng bừng 

Xiết bao thảm họa xương rừng máu sông!

Nơi đô thị thành tung quách vỡ 

Chốn dân gian bỏ vợ lìa con 

Làm cho xiêu tán hao mòn 

Lạ gì khác giống dễ còn thương đâu! 

Thảm vong quốc kể sao cho xiết 

Trông cơ đồ nhường xé tâm can 

Ngậm ngùi khóc đất giời than 

Thương tâm nòi giống lầm than nỗi này!

Tất cả những điều mà Nguyễn Phi Khanh còn đau đáu lúc ra đi chỉ có về nòi giống, cơ đồ dân tộc, ông đau đớn xiết bao trước cảnh nhân dân lầm than, bị chà đạp, chịu khổ đau, xót xa biết nhường nào khi thấy cơ đồ cố quốc sụp đổ, điêu tàn. Và có lẽ không chỉ có nỗi đau nơi con người, lòng thù hận nhuốm lên cả thiên nhiên cảnh vật:

Khói Nùng lĩnh như xây khối uất 

Sóng Long giang nhường vật cơn sầu 

Con ơi! càng nói càng đau…

Lấy ai tế độ đàn sau đó mà?

Câu hỏi tu từ gói gọn hết tất cả những trăn trở của ông về nước nhà, ông lo lắng cho vận mệnh quốc gia, dân tộc, lo lắng cho cả thế hệ sau và cả cho lịch sử nòi giống. Nhưng hoàn cảnh của ông lúc này chỉ có thể:

Cha xót phận tuổi già sức yếu 

Lỡ sa cơ đành chịu bó tay 

Thân lươn bao quản vũng lầy 

Giang sơn gánh vác sau này cậy con

Vì đem hết cơ ngơi mong muốn đặt lên vai con nên người cha ấy mong đợi ở con rất nhiều, ông muốn răn con những điều hay lẽ phải trong giây phút chia li này để hướng con đến lí tưởng mục đích tốt đẹp:

Con nên nhớ tổ tông khi trước 

Ðã từng phen vì nước gian lao 

Bắc Nam bờ cõi phân mao 

Ngọn cờ độc lập máu đào còn dây 

Kìa Trưng nữ ra tay buồm lái 

Phận liễu bồ xoay với cuồng phong 

Giết giặc nước, trả thù chồng 

Nghìn thu tiếng nữ anh hùng còn ghi 

Kìa Hưng Đạo gặp khi quốc biến 

Vì giống nòi quyết chiến bao phen 

Sông Bạch Đằng phá quân Nguyên 

Gươm reo chính khí nước rền dư uy 

Coi lịch sử gươm kia còn tỏ 

Mở dư đồ đất nọ chưa tan 

Giang san này vẫn giang san 

Mà nay sẻ nghé tan đàn vì ai?

Nguyễn Phi Khanh đưa ra lịch sử nước nhà nhắc con đến mối thù xâm lăng, đến những tướng lính đã ghi danh sử sách cốt để nhắc nhở trách nhiệm của con đối với giang sơn xã tắc:

Con nay cũng một người trong nước 

Phải nhắc câu Gia, Quốc đôi đường 

Làm trai hồ thỉ bốn phương 

Sao cho khỏi thẹn với gương Lạc Hồng 

Thời thế có anh hùng là thế 

Chữ vinh hoa xá kể làm chi!

Mấy trang hào kiệt xưa kia 

Hy sinh thân thế cũng vì nước non 

Con đương độ đầu xanh tuổi trẻ 

Bước cạnh tranh há dễ nhường ai?

Phải nên thương lấy giống nòi 

Đừng tham phú quí mà nguôi tấc lòng 

Kiếp luồn cúi, đỉnh chung cũng nhục;

Thân tự do chiên chúc mà vinh 

Con ơi nhớ đức sinh thành 

Sao cho khỏi để ô danh với đời 

Chớ lần lữa theo loài nô lệ 

Bán tổ tiên kiếm kế sinh nhai 

Đem thân đầy đọa tôi đòi 

Nhục nhằn bêu riếu muôn đời hay chi?

Sống như thế, sống đê, sống mạt 

Sống làm chi thêm chật non sông!

Thà rằng chết quách cho xong 

Cái thân cẩu trệ ai mong có mình!

Huống con cũng học hành khôn biết 

Làm giống người phải xét nông sâu 

Tuồng chi gục mặt cúi đầu 

Cam tâm làm kiếp ngựa trâu cho đành!

Nỗi tâm sự đinh ninh dường ấy 

Cha khuyên con có bấy nhiêu lời 

Con ơi! con phải là người 

Thì con theo lấy những lời cha khuyên 

Cha nay đã muôn nghìn bi thảm 

Nói bao nhiêu tâm khảm càng đau!

Chân mây mặt cỏ rầu rầu 

Càng trông cố quốc mạch sầu càng thương!

Lời cha dặn khắc xương để dạ 

Mấy gian lao con chớ sai nguyền 

Tuốt gươm thề với vương thiên 

Phải đem tâm huyết mà đền cao sâu 

Gan tráng sĩ vững sau như trước 

Chí nam nhi lấy nước làm nhà 

Tấm thân xẻ với san hà 

Tượng đồng bia đá họa là cam công 

Nữa mai mốt giết xong thù nghịch 

Mũi long tuyền lau sạch màu tanh 

Làm cho đất rộng trời kinh 

Bấy giờ quốc hiển gia vinh có ngày!

Những điều mà ông khuyên con vô cùng sâu sắc, chân quý, đó đều là những đạo lí để nên người: yêu nước, thương nòi, không tham vinh hoa, biết căm thù số kiếp nô lệ, nuôi chí lớn thống nhất non sông. Đó có lẽ là tất cả những điều ông mong ở người con trai của mình:

Nghĩa vụ đó con hay chăng tá?

Tính toán sao vẹn cả đôi đường 

Cha dù đất lạ gởi xương 

Trông về cố quốc khỏi thương hồn già 

Con ơi! Hai chữ nước nhà!

Thời khắc chia li cuối cùng đã đến, sau tất cả, khi hình ảnh hai cha con đã mờ vào dặm xa, vẫn còn vẳng nghe “hai chữ nước nhà”. Bốn chữ 1-1 thuần mà gây ấn tượng sâu sắc trong lòng người đọc.

Đọc “Hai chữ nước nhà” ta cảm động biết bao trước tình cảnh của hai cha con cùng lí tưởng, tình cảm cao đẹp của những con người lịch sử đáng khâm phục.