Đồ gốm là một trong những phát minh quan trọng của ông cha ta từ hàng ngàn năm trước, gắn bó mật thiết với cuộc sống, sinh hoạt của nhân dân ta. Với đôi bàn tay khéo léo cùng trí tưởng tượng, sự sáng tạo của những nghệ nhân làm gốm, nghề sản xuất gốm tại Việt Nam đã trở thành một loại hình nghệ thuật mang tính dân gian sâu sắc. Cùng TopChuan.com tìm hiểu một số làng nghề gốm truyền thống nổi tiếng Việt Nam nhé.
Làng gốm Phù Lãng
Khác với những sản phẩm gốm của Thổ Hà, đất sét trắng của Bát Tràng, làng gốm Phù Lãng được tạo nên từ đất sét đỏ hồng lấy từ vùng Thống Vát, Cung Khiêm, Bắc Giang. Sau khi đất được lấy về, người thợ phải phơi cho đất bạc màu, trộn lẫn với các lớp đất với nhau, đập thành những viên nhỏ. Sau đó, đất được cho “ngậm” nước và xéo cho đến khi thành từng khoanh với độ dẻo, mịn nhất định sau đó cho lên bàn xoay tay để nắn thành sản phẩm. Sản phẩm sau khi được tạo hình xong, để cho se dần, sờ tay không thấy dính, lúc bấy giờ người thợ nắn sản phẩm thành hình mong muốn và để ráo. Tiếp đó là ve, nạo, tráng men, tạo màu sắc cho sản phẩm, gốm Phù Lãng được phủ một lớp men đặc trưng với tên gọi độc đáo như da lươn, quả duối, cua đá,… Chất liệu để làm men tráng gồm tro của cây rừng, vôi sống, sỏi ống nghiền nát, bùn phù sa trắng. Sau khi sơ chế, 4 chất liệu này đem trộn đều với nhau theo tỷ lệ nhất định rồi để khô, đập nhỏ cho vào nước, gạn qua rây bột, từ đó chế thành chất lỏng quánh, vàng như mật ong. Khi sản phẩm còn ẩm, dùng chổi lông quét một lớp men mỏng lên mặt ngoài của sản phẩm rồi sau đó đem phơi.
Ngoài việc tạo ra men tráng riêng, gốm của Phù Lãng còn mang nét độc đáo, khác biệt bởi kỹ thuật nung bằng củi, nhờ sự biến nhiệt khác nhau tạo ra những vết táp trên bề mặt mà không phương pháp nung nào có thể làm được. Sau công đoạn tráng men, tạo màu, phơi khô, sản phẩm được đưa vào lò nung ở 1.0000C trong 3 ngày đêm liên tục. Đất sét màu hồng nhạt khi nung ở nhiệt độ cao sẽ chuyển sang màu gan gà thường gọi là men da lươn. Những sản phẩm gốm đạt tiêu chuẩn phải có màu da lươn vàng óng hay màu cánh gián, khi gõ có tiếng vang. Hoa văn trên gốm Phù Lãng được đắp nổi các đề tài truyền thống như: tứ linh, phong cảnh làng quê,… Các sản phẩm gốm Phù Lãng thường tập trung vào 3 loại hình chính là gốm dùng để thờ cúng, gốm gia dụng và gốm mỹ thuật. Đến làng gốm Phù Lãng, bạn sẽ có dịp tìm hiểu lịch sử nghề làm gốm Phù Lãng, được tự tay tạo ra các sản phẩm gốm cho riêng mình.
Địa chỉ: Làng Phù Lãng, Xã Phù Lãng, Huyện Quế Võ, Tỉnh Bắc Ninh
Làng Bạch Liên
Làng Bạch Liên thuộc Yên Thành, Yên Mô, Ninh Bình, xưa có tên là làng Bồ Bát. Theo sử sách ghi lại, làng gốm Bồ Bát đã nổi danh từ cách đây hàng ngàn năm với những sản phẩm gốm độc đáo. Điều này đã được xác nhận qua dấu tích của những lớp đất nung, mảnh gốm ken dày đặc được tìm thấy rất nhiều ở vùng này. Sau một thời gian dài bị thất truyền, gốm Bồ Bát đã được khôi phục trở lại nhờ công sức gây dựng của nghệ nhân Phạm Văn Vang. Trong khi hầu hết các làng gốm trong nước đều đang sản xuất đồ gốm sứ gia dụng thì gốm Bồ Bát bắt đầu với việc làm đồ gốm trang sức, tranh gốm mỹ thuật. Thời khắc nhìn các nghệ nhân trẻ tuổi miệt mài vẽ họa tiết lên sản phẩm, hay nhào nặn đất,… dường như thấy cái khí thế của một làng nghề đang dần quay trở lại, dù còn nhiều khó khăn, vậy nhưng là tâm huyết của chàng thanh niên trẻ tuổi Phạm Văn Vang cùng người dân làng Bạch Liên đã làm sống lại, đỏ lửa lò gốm cổ đã nguội tắt từ cách đây hàng trăm năm, sống lại thương hiệu đồ gốm Bồ Bát.
Không chỉ có vậy chắc chắn thương hiệu gốm Bồ Bát còn vươn xa hơn với sự ủng hộ nhiệt tình của sở công thương Ninh Bình như bà Phạm Thị Hồng đã nói “ Để gây dựng lại làng nghề truyền thống, hỗ trợ doanh nghiệp gốm Bồ Bát phát triển, Sở đang lên kế hoạch xây dựng lại thương hiệu cho gốm Bồ Bát để phục vụ việc phát triển du lịch của tỉnh trong thời gian tới.”
Địa chỉ: Xã Yên Thành, Huyện Yên Mô, Tỉnh Ninh Bình
Làng gốm Biên Hòa
Có truyền thống từ thế kỷ XVII với đồ đất nung, sành nâu gốm Biên Hòa với các sản phẩm đồ gốm sành xốp trở nên nổi tiếng, đặc biệt đã giành được huy chương vàng tại những cuộc triển lãm gốm mỹ thuật quốc tế tại Paris năm 1990, năm 1993. Đặc trưng của loại gốm này là sự kết hợp phong cách gốm Việt Nam, gốm Trung Quốc, gốm Limoge của Pháp. Theo xa lộ Sài Gòn – Biên Hòa, tới lưu vực sông Đồng Nai, ta sẽ bắt gặp làng mạc trù phú với vô số lò gốm ngày đêm tỏa khói, đó là làng gốm Biên Hòa thuộc tỉnh Đồng Nai. Điểm nổi bật của các sản phẩm gốm Biên Hòa là vừa có giá trị nghệ thuật, vừa có giá trị sử dụng cao. Chủ yếu là các loại chậu hoa, tượng, thú… với nét trang trí hiện đại, tinh tế, sử dụng men nhẹ lửa, màu men thanh thoát trắng sữa, trắng ngà. Các đề tài trang trí trên gốm mang phong cách Trung Quốc như hình ảnh Tứ quý, Tứ linh, những bài thơ vịnh chữ Hán thường thấy trên những sản phẩm của gốm Biên Hòa.
Gốm Biên Hòa đã và đang được xuất khẩu đi hầu hết ở những nước thuộc Châu Á, Châu Âu, Châu Mỹ, đem lại kim ngạch xuất khẩu năm sau cao hơn năm trước. Trong xu thế phát triển, hội nhập hiện nay, Đồng Nai là một trong những tỉnh rất có thế mạnh về đầu tư nước ngoài, trong đó ngành nghề thủ công truyền thống, đặc biệt là nghề gốm sứ đóng một vai trò quan trọng trong thúc đẩy phát triển kinh tế. Với lợi thế là một thành phố nằm ở cửa ngõ của Hồ Chí Minh, thuận lợi về vận tải, kinh doanh xuất nhập khẩu, ngành gốm Đồng Nai với truyền thống, phong cách riêng rất độc đáo hoàn toàn có đủ điều kiện để giới thiệu, mở rộng thị trường của mình ra nhiều nước trên thế giới.
Địa chỉ: Làng Bình Dương, Phường Long Bình Tân, Thành phố Biên Hòa, Tỉnh Đồng Nai
Làng gốm Thanh Hà
Nằm bên dòng sông Thu Bồn thơ mộng, làng gốm Thanh Hà ở Hội An, Quảng Nam có tuổi đời gần 500 năm, nổi tiếng với những sản phẩm đất nung bền đẹp, được triều đình nhà Nguyễn đưa vào danh sách “thổ sản quốc gia”. Khi nhà Nguyễn chọn Phú Xuân làm kinh đô, nhiều nghệ nhân làng gốm Thanh Hà được gọi ra Huế, sung vào đội thợ lành nghề xây dựng cố cung. Có những người được phong Chánh Ca, Bát Luyện, thời thịnh nhất là những năm thế kỷ 17-18, cùng nhịp với sự phát triển của Hội An, nhà nhà dùng đồ gốm, người làng nghề gốm Thanh Hà gánh gồng, trung chuyển từ vùng quê này ra Thừa Thiên Huế. Làng còn làm ra ngói cong, gạch đỏ cung cấp cho những ngôi nhà cổ ở Hội An cùng những khu vực lân cận.
Tiếng tăm làng gốm Thanh Hà cứ thế mà vang xa, về sau trải qua nhiều biến thiên làng gốm có lúc tưởng rơi vào quên lãng, thế nhưng, với tâm huyết của một số nghệ nhân gắn bó cả cuộc đời với đất lửa, gốm Thanh Hà dần dần được phục hồi. Đặc biệt, từ khi UNESCO công nhận là “Di sản văn hóa thế giới”, làng gốm Thanh Hà đã trở thành điểm đến thu hút du khách trong lẫn ngoài nước.
Địa chỉ: Làng Thanh Hà, Phường Thanh Hà, Thành phố Hội An, Tỉnh Quảng Nam
Làng gốm Chu Đậu
Làng gốm Chu Đậu thuộc xã Thái Tân, huyện Nam Sách, Hải Dương, cách Hà Nội khoảng 70km về phía Đông được hình thành khoảng thế kỷ thứ 14, phát triển rực rỡ vào thế kỷ 15, 16. Sau đó, do chiến tranh loạn lạc mà nghề gốm cổ Chu Đậu đã bị thất truyền, cho đến năm 2001, gốm Chu Đậu được nghiên cứu, phục hồi lại chất men, kỹ thuật, kiểu dáng, từ đó làng nghề gốm Chu Đậu dần hồi sinh, phát triển như hiện nay.
Nguyên liệu để làm gốm Chu Đậu là đất sét trắng được lấy từ vùng Trúc Thôn, Hải Dương. Đất sét sau khi lấy về được hòa trong nước, sau đó lọc qua hệ thống máng và bể ngắn. Quá trình lắng lọc tạo ra hai hợp chất gồm lỏng và nhuyễn, thêm chất phụ gia rồi phối luyện thành hồ gốm. Đất sau khi được luyện kỹ, đạt độ dẻo, mịn sẽ được người thợ nặn trên bàn xoay. Sản phẩm gốm Chu Đậu từ xưa đến nay, từ khâu nặn, đến trang trí đều được làm thủ công với đôi bàn tay khéo léo, tài hoa của những nghệ nhân dày dạn kinh nghiệm. Điều này khiến cho gốm của Chu Đậu không thể lẫn với những loại gốm khác.
Một trong những điểm nổi bật của gốm Chu Đậu là các đường nét hoa văn phản ánh đời sống, tín ngưỡng, triết lý, tâm hồn người Việt, trong đó chủ yếu là hình ảnh hoa cúc, hoa sen, chim Lạc Việt. Đặc biệt, hoa văn được trang trí theo phương pháp vẽ dưới men, tức là trang trí hoa văn trước rồi tráng men sau.
Hiện nay gốm Chu Đậu được sản xuất theo phương pháp thủ công truyền thống với 3 dòng sản phẩm chính là hàng phục chế theo các mẫu gốm cổ, hàng gia dụng, hàng xuất khẩu. Trong đó nổi tiếng, được ưa chuộng nhất là gốm hoa lam, bình tỳ bà. Ngoài ra, những sản phẩm khác như: ấm rượu Rồng, bình cúp Ngũ Hành, hũ Hổ Phù… cũng là những sản phẩm làm nên thương hiệu gốm Chu Đậu.
Địa chỉ: xã Thái Tân, huyện Nam Sách, tỉnh Hải Dương
Làng gốm Gia Thủy
Làng gốm Gia Thủy thuộc huyện Nho Quan, Ninh Bình có tuổi đời khoảng 50 năm. Nghề truyền thống này phát triển tại địa phương bởi những người thợ gốm gốc Thanh Hóa. Sở dĩ Gia Thủy được chọn để phát triển nghề gốm bởi có đất sét đặc trưng, phù hợp với nghề gốm. Trải qua nhiều năm thăng trầm, đến nay gốm Gia Thủy vẫn đứng vững, ngày càng phát triển mạnh, sản phẩm được tiêu thụ trong nước, xuất khẩu đi nước ngoài.
Để làm ra được một sản phẩm gốm phải trải qua nhiều công đoạn đó là đất sét được lọc kỹ trước khi đem phơi để làm gốm. Mỗi công đoạn đều yêu cầu người thợ cần tỉ mỉ, cẩn thận tránh sai sót. Đất sét khi lọc qua nước được loại bỏ tạp chất, cô đặc rồi đem phơi để đủ độ ẩm. Công đoạn phơi đất cần cẩn thận bởi phơi khô quá cũng không làm được gốm mà ướt quá cũng khó làm, vì thế người thợ phải thường xuyên quan sát độ khô ướt của đất. Đất sau khi phơi sẽ đem vào xưởng sản xuất làm nhuyễn thêm để tạo độ keo, mịn hơn khi nặn. Đất sét làm gốm ở Gia Thủy có màu vàng rất tốt khi làm gốm, khi sản phẩm ra lò cũng có độ bền óng rất đẹp. Tùy thuộc vào từng loại sản phẩm người thợ sẽ nặn theo mẫu khác nhau, thông thường để làm ra những chiếc chum, vại, vò người thợ sẽ nặn thành những thớ dài, tròn để khi đưa lên bàn xoay ghép lại với nhau được dễ dàng hơn.
Hàng bán ra nhiều nhất là vào dịp cận Tết Nguyên đán, gốm Gia Thủy khi ra lò sẽ được thương lái đến tận nơi thu mua rồi đưa đến các tỉnh như: Vĩnh Phúc, Hải Dương, Thanh Hóa,… nhờ đó mà thợ làm gốm Gia Thủy làm quanh năm cũng không hết việc.
Địa chỉ: Xã Gia Thủy, Huyện Nho Quan, Tỉnh Ninh Bình
Làng gốm Bàu Trúc
Làng gốm Bàu Trúc thuộc Phước Dân, Ninh Phước, Ninh Thuận, là làng gốm cổ nhất Đông Nam Á, nổi tiếng với sản phẩm gốm thủ công, kỹ thuật nung gốm độc đáo, gốm Bàu Trúc được ngợi ca như một sản phẩm đặc trưng riêng mang đậm nét văn hóa Chăm không lẫn với gốm ở nơi khác. Các nghệ nhân chế tác, qua những hoa văn, hình thể, bố cục trên những tác phẩm như đã thổi hồn của mình vào sản phẩm gốm. Làng nghề truyền thống gốm Bàu Trúc có khoảng 400 hộ gia đình, có đến 85% vẫn thủy chung với nghề gốm. Những căn nhà mái ngói đỏ tươi, cùng những cơ sở sản xuất gốm luôn sẵn sàng đón bạn tham quan. Ngay giữa trung tâm của làng là khu nhà trưng bày, tại đây, bạn sẽ không khỏi trầm trồ trước một bảo tàng gốm nhiều chủng loại khác nhau. Nhiều nhất là bình hoa đủ dáng kiểu, nồi niêu, ấm nước, chum vại… và đặc biệt là những tháp tượng mô phỏng các vũ nữ Apsara đậm chất nghệ thuật. Đến Làng gốm Bàu Trúc, bạn còn được xem các nghệ nhân biểu diễn tạo hình gốm với bàn tay nhuần nhuyễn, điêu luyện trong những thao tác kỹ thuật đẹp mắt. Ngoài ra, bạn có thể tự tay làm những sản phẩm đơn giản, tự vẽ hoa văn, thử nung trên lửa… trải nghiệm cảm giác thú vị như một nghệ nhân thực thụ.
Địa chỉ: Thị Trấn Phước Dân, Huyện Ninh Phước, Tỉnh Ninh Thuận
Làng Thổ Hà
Cách Hà Nội gần 50km về phía Bắc, làng Thổ Hà thuộc huyện Việt Yên, Bắc Giang nổi tiếng với nghề gốm truyền thống, quần thể kiến trúc cổ mang đậm dấu ấn của cư dân Đồng Bằng Bắc bộ. Làng Thổ Hà có vị trí độc đáo do ba mặt được bao bọc bởi sông Cầu, một mặt giáp với đồi núi xanh tươi. Người dân ra vào phải đi đò qua sông, bởi thế mà đến đây, người ta có cảm giác như lạc vào thế giới riêng biệt cổ kính. Nghề gốm ở Thổ Hà phát triển rực rỡ từ thế kỷ XIV, là một trong ba trung tâm gốm sứ cổ xưa nhất của người Việt, bên cạnh Phù Lãng, Bát Tràng. Theo gia phả làng nghề, những mẫu hiện vật khảo cổ được tìm thấy thì Thổ Hà là một trong những chiếc nôi nghề gốm sứ. Từ lúc có nghề gốm đến đầu những năm 1990, cả làng sống bằng nghề gốm, gốm Thổ Hà mang những nét đặc sắc riêng: không thấm nước, tiếng kêu như chuông, màu men nâu đỏ mịn màng. Nhờ có nghề làm gốm mà cuộc sống của người dân đầy đủ hơn hẳn những nơi khác. Sự hưng thịnh của nghề gốm đã giúp người dân xây dựng quần thể kiến trúc đình, chùa, cổng làng… uy nghi.
Đình miếu của làng Thổ Hà tiêu biểu cho không gian tâm linh, văn hóa của người Việt với nét kiến trúc đặc trưng có quy mô lớn, các mảng chạm khắc thể hiện phong cách thời Lê độc đáo. Xung quanh đình, những đường làng, ngõ xóm nhỏ, sâu hun hút cũng làm làng Thổ Hà thêm rêu phong tĩnh mịch. Bước vào ngõ nhỏ, bạn sẽ có cảm giác như đang đi trong không gian của một bức tranh sơn dầu với những tông màu đặc trưng của gạch ngói tồn tại lâu đời, một lối kiến trúc rất xưa.
Địa chỉ: Xã Vân Hà, Huyện Việt Yên, Tỉnh Bắc Giang
Làng Bát Tràng
Làng gốm Bát Tràng nằm ở tả ngạn sông Hồng, thuộc xã Bát Tràng, Gia Lâm, Hà Nội, cách trung tâm Hà Nội hơn 10km về phía Đông Nam, khi xưa là một gò đất sét cao lại ở gần sông nên thuận tiện cho việc làm gốm, giao thông. Gốm Bát Tràng trải qua nhiều thăng trầm, phát triển cho đến ngày nay, đây là làng nghề truyền thống nổi tiếng về sản phẩm bằng gốm sứ.
Làng nghề này được hình thành từ thời nhà Lý, trải qua hơn 500 năm lịch sử cùng bao biến cố thăng trầm thời gian nhưng cái tên Bát Tràng vẫn tồn tại, ngày càng phát triển cho đến bây giờ. Sản phẩm gốm Bát Tràng từ trước tới nay đều được đánh giá cao về chất lượng, có nhiều kiểu dáng, mẫu mã, chủng loại, và được chia thành các nhóm theo chức năng sử dụng như gốm gia dụng, gốm mỹ thuật, gốm xây dựng, đồ thờ tự, gốm trang trí.
Gốm bát tràng được lưu hành trên khắp mọi miền đất nước và ra cả nước ngoài. Làng gốm Bát Tràng không chỉ là nơi làm nên thương hiệu sản phẩm mang tính quốc gia, góp phần gìn giữ giá trị văn hóa thủ đô mà còn là một trong những địa điểm du lịch ở Hà Nội được nhiều người biết đến.
Địa chỉ: xã Bát Tràng, Huyện Gia Lâm, Thành Phố Hà Nội
Làng gốm Phước Tích
Làng Phước Tích thuộc xã Phong Hòa, Phong Điền, Thừa Thiên Huế được thành lập năm 1470, nổi danh khắp kinh thành Huế về nghề gốm. Nghề gốm ở Phước Tích đã có bề dày hơn 500 năm tuổi, từng là vật phẩm tiến vua, nuôi sống bao thế hệ người dân ở ngôi làng bé nhỏ.
Gốm Phước Tích từng là một đặc sản nổi tiếng khắp miền Trung không chỉ sản xuất các loại gia dụng như trách, chậu, niêu, ấm, tộ, bình vôi, chum, ghè, thống,… gốm Phước Tích còn trưng dụng trong hoàng cung triều Nguyễn với nhiều cổ vật tinh xảo một thời, đến nay được lưu giữ tại Bảo tàng Mỹ thuật cung đình Huế.
Chất liệu chính của sản phẩm gốm Phước Tích khai thác ở vùng Diên Khánh, sản phẩm gốm qua các công đoạn làm đất, chuốt, làm nguội… với sự hỗ trợ của công cụ: thêu, nề đất, bàn chuốt, gót chân, vòng vá nhắm, trang, tre dồn… và nung trong những dạng lò sấp, lò ngửa. Đôi tay của người thợ Phước Tích cho ra đời những sản phẩm từ hàng trăm năm nay có mặt trong mọi gia đình Huế dưới dạng đồ đựng như: lu, hông, ảng, độc, trình, thống, hủ,… các loại đồ nấu như siêu, nồi, ấm, om; dụng cụ sinh hoạt khác như: bình vôi, bình hoa,…; hay chiếc oa ngự dụng dùng trong buổi ngự thiện của nhà vua là niềm kiêu hãnh của người dân xứ Cồn Dương.
Ngày nay, trước sự cạnh tranh của hàng nhựa công nghiệp Phước Tích vẫn là ngôi làng được nhiều người biết đến, bởi sản phẩm thủ công vẫn là vật gần gũi với mọi người trong một thời gian dài, cả trong ký ức.
Địa chỉ: Thôn Phước Phú, Xã Phong Hòa, Huyện Phong Điền, Tỉnh Thừa Thiên Huế
Có thể bạn thích:
